Jeszcze do niedawna dziedziczenie jednoosobowej działalności gospodarczej (JDG) nie było możliwe, poza majątkiem, który wchodził w jego skład – nieruchomości, pojazdy, towar, etc. Wraz ze śmiercią właściciela następowało wykreślenie przedsiębiorstwa, a co za tym idzie pracownicy z dnia nadzień tracili zatrudnienie. Zmiany zostały wprowadzone ustawą o zarządzie sukcesyjnym, która weszła w życie 25 listopada 2018 r. Pozwoliły one na wstąpienie spadkobiercom w prawa zmarłego właściciela firmy i zachowanie ciągłości spraw przedsiębiorstwa.
Zarząd sukcesyjny
Zarząd sukcesyjny można ustanowić jedynie dla przedsiębiorstwa prowadzonego w formie jednoosobowej działalności gospodarczej. Umożliwia to zachowanie ciągłości przedsiębiorstwa po śmierci przedsiębiorcy. Na zarządcę może być powołana osoba bliska dla przedsiębiorcy jak i osoba zupełnie obca.
Zarząd sukcesyjny może być ustalony na 2 lata, z maksymalną możliwością przedłużenia przez sąd do lat 5.
Od chwili ustanowienia zarządca sukcesyjny wykonuje on prawa i obowiązki zmarłego przedsiębiorcy wynikające z wykonywanej przez niego działalności gospodarczej oraz prawa i obowiązki wynikające z prowadzenia przedsiębiorstwa w spadku.
Czynności samodzielnie dokonywane przez zarządcę sukcesyjnego to czynności zwykłego zarządu w sprawach wynikających z prowadzenia działalności w przedsiębiorstwie. Natomiast czynności przekraczające zakres zwykłego zarządu, wykonuje za zgodą wszystkich właścicieli przedsiębiorstwa w spadku, a w przypadku braku ich zgody za zezwoleniem sądu.
Należy wspomnieć, że zarządca sukcesyjny nie ponosi odpowiedzialności za zobowiązania zaciągnięte na rachunek właściciela przedsiębiorstwa w spadku ani za zobowiązania zaciągnięte przez zmarłego przedsiębiorcę za jego życia. Jego odpowiedzialność ograniczona jest jedynie do szkody wyrządzonej na skutek nienależytego wykonywania obowiązków.
Za pełnienie funkcji zarządcy sukcesyjnego przysługuje zarządcy wynagrodzenie, do jego określenia stosujemy przepisy dotyczące umowy zlecenia.
Kto może być zarządcą sukcesyjnym?
Na zarządcę sukcesyjnego może być powołana osoba fizyczna, która ma pełną zdolność do czynności prawnych.
Nie może pełnić tej funkcji osoba, wobec której prawomocnie orzeczono:
- zakaz prowadzenia działalności gospodarczej, lub
- środek karny albo środek zabezpieczający w postaci zakazu prowadzenia określonej działalności gospodarczej obejmującego działalność gospodarczą wykonywaną przez przedsiębiorcę lub działalność gospodarczą w zakresie zarządu majątkiem.
Zarząd może zostać powołany za życia przedsiębiorcy przez niego samego jak również po jego śmierci przez małżonka przedsiębiorcy oraz spadkobierców.
Zarządca sukcesyjny przestaje pełnić tę funkcję z:
- dniem śmierci,
- dniem ograniczenia lub utraty zdolności do czynności prawnej,
- chwilą odwołania,
- zostanie nałożony na osobę pełniącą funkcję zarządcy sukcesyjnego prawomocny środek karny w postaci zakazu prowadzenia działalności gospodarczej,
- po upływie 2 tygodniu od złożenia rezygnacji (oświadczenie musi zostać złożone przed notariuszem) chyba że wcześniej został powołany inny zarządca.
Powołanie zarządu za życia
Przedsiębiorca może ustanowić zarządcę sukcesyjnego, albo zastrzec, że z chwilą jego śmierci wskazany prokurent stanie się zarządcą sukcesyjnym. Takie zastrzeżenie wymaga zgody prokurenta oraz zgłoszenia do Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej (CEIDG). Zgłoszenie można zrobić równocześnie z ustanowieniem prokurenta lub dopiero po udzieleniu prokury.
Do powołania zarządcy sukcesyjnego potrzebne jest:
- oświadczenie o powołaniu zarządcy sukcesyjnego w formie pisemnej po rygorem nieważności
- pisemna zgoda zarządcy na pełnienie tej funkcji pod rygorem nieważności
- zgłoszenie (wpis) zarządcy do CEIDG.
Zalety ustanowienia zarządcy za życia:
- zachowanie płynności przedsiębiorstwa
- unikniecie formalności notarialnych, a tym samym brak dodatkowych kosztów
- zarządca tuż po śmierci przedsiębiorcy może zająć się prowadzeniem firmy
- ciągłość umów z pracownikami – z chwilą śmierci nie ulegają rozwiązaniu
- zarządca może szybko uzyskać potwierdzenie możliwości wykonywania koncesji lub zezwoleń.
Powołanie zarządu po śmierci
Powołanie zarządcy oraz wyrażenie koniecznych oświadczeń następuje w formie aktu notarialnego pod rygorem nieważności. W tym przypadku to notariusz zgłasza powołanie zarządcy sukcesyjnego do CEIDG. Zarządcę należy powołać w ciągu 2 miesięcy od dnia śmierci przedsiębiorcy.
Może to zrobić:
- małżonek przedsiębiorcy, któremu przysługuje udział w przedsiębiorstwie w spadku
- spadkobierca ustawowy przedsiębiorcy, który przyjął spadek
- spadkobierca testamentowy przedsiębiorcy, który przyjął spadek
- zapisobierca windykacyjny, który przyjął zapis windykacyjny, jeżeli zgodnie z ogłoszonym testamentem przysługuje mu udział w przedsiębiorstwie w spadku.
Do powołania zarządcy sukcesyjnego przez małżonka przedsiębiorcy lub przez spadkobiercę ustawowego przedsiębiorcy, wymagana jest zgoda osób, którym łącznie przysługuje udział w przedsiębiorstwie w spadku większy niż 85/100.
Należy zaznaczyć, iż przy wykonywaniu niektórych wolnych zawodów w ramach jednoosobowej działalności gospodarczej – takich, które wiążą się z posiadaniem odpowiednich kompetencji lub zaufaniem publicznym, zarządca sukcesyjny powinien również posiadać odpowiednie kwalifikacje do wykonywania takiej działalności.
Analizując powyższe, celem zachowana ciągłości prowadzenia jednoosobowej działalności gospodarczej należy rozważyć ustanowienie zarządcy sukcesyjnego za życia. Jest to pewniejsze, wymagające mniej formalności oraz tańsze rozwiązanie w porównaniu do braku takiego zarządcy.